యొగ- యోగాసనములు- ఉపయోగములు

యోగము అంటే ఏమిటి?
"యుజ్" అనగా "కలయిక" అనే సంస్కృత ధాతువు నుండి "యోగ" లేదా "యోగము" అనే పదం ఉత్పన్నమైంది. "యుజ్యతేఏతదితి యోగః", "యుజ్యతే అనేన ఇతి యోగః" వంటి నిర్వచనాల ద్వారా చెప్పబడిన భావము - యోగమనగా ఇంద్రియములను వశపరచుకొని, చిత్తమును ఈశ్వరుబియందు లయం చేయుట. మానవిని మానసిక శక్తులన్నింటిని ఏకమొనర్చి సామాన్య స్థితిని చేకూర్చి భగవన్మయమొనరించుట. ఇలా ఏకాగ్రత సాధించడం వలన జీవావధులను భగ్నం చేసి, పరమార్ధ తత్వమునకు త్రోవచేసుకొని పోవచ్చును. అలా ఆత్మ తనలో నిగూఢంగా ఉన్న నిజ శక్తిని సాధిస్తుంది. ఇలా ఆంతరంగికమైన శిక్షణకు భిన్న మార్గాలున్నాయి. వాటిని వివిధయోగ విధానాలుగా సూత్రకారులు విభజించారు .
"యోగము" అంటే సాధన అనీ, అదృష్టమనీ కూడా అర్థాలున్నాయి. భగవద్గీతలో అధ్యాయాలకు యోగములని పేర్లు.
భారతీయ తత్వ శాస్త్రంలోని ఆరు దర్శనాలలో "యోగ" లేదా "యోగ దర్శనము" ఒకటి. ఈ యోగ దర్శనానికి ప్రామాణికంగా చెప్పబడే పతంజలి యోగసూత్రాల ప్రకారం "యోగం అంటే చిత్త వృత్తి నిరోధం". స్థిరంగా ఉండి సుఖాన్నిచ్చేది ఆసనం. అభ్యాస వైరాగ్యాల వలన చిత్త వృత్తులను నిరోధించడం సాధ్యమవుతుంది. ఇలా సాధించే ప్రక్రియను "పతంజలి అష్టాంగ యోగం' అంటారు. దీనినే రాజయోగం అంటారు (పతంజలి మాత్రం "రాజయోగం" అనే పదాన్ని వాడలేదు) .

యోగాసనాలు : యోగా విధానములో శరీర వ్యాయామ విధానాలనే యోగాసనాలు అని వ్యవహరిస్తాము. యోగాసనాలు అంటే శారీరక వ్యాయామ విధాన క్రియలు. ఈ ఆసనాల ద్వారా శారీరక మానసిక ఆధ్యాత్మిక రంగాల్లో మనిషి శుద్ధి అవుతాడు.
సంస్కృతం తెలుగు ఇంగ్లీషు
अधोमुख स्वानासन అధోముఖ స్వానాసనం Downward-Facing Dog Pose
अधोमुख वृक्षासन అధోముఖ వృక్షాసనం Handstand (Downward-Facing Tree)
अंजलि मुद्रा అంజలి ముద్ర Salutation Seal
अर्ध चन्द्रासन అర్ధ చంద్రాసనం Half Moon Pose
अर्ध मत्स्येन्द्रासन అర్థ మత్సేంద్రాసనం Half Spinal Twist
बद्ध कोणसन బద్ధ కోణాసనం Bound Angle
बकासन బకాసనం Crane Pose
बालासन బాలాసనం Child's Pose (relaxation)
भरद्वाजसन భరద్వాజాసనం Bharadvaja's Twist
भुजङ्गासन భుజంగాసనం Cobra Pose
चक्रासन చక్రాసనం Wheel Pose
चतुरङ्ग दण्डासन చతురంగ దండాసనం Four-Limbed Staff
दण्डासन దండాసనం Staff pose
धनुरासन ధనురాసనం Bow
एक पाद रजकपोतासन ఏకపాద రాజకపోతాసనం One-Legged King Pigeon
गरुडासन గరుడాసనం Eagle Pose
गोमुखासन గోముఖాసనం Cow Face
हलासन హలాసనం Plough Pose
हनुमनासन హనుమానాసనం Hanuman Pose
जानु शिरासन జాను శిరాసనం Head-to-Knee Forward Bend
काकासन కాకాసనం Crow Pose
क्रौन्चासन క్రౌంచాసనం Heron
कुक्कुटासन కుక్కుటాసనం Cock Posel
कूर्मासन కూర్మాసనం Tortoise Pose
मकरासन మకరాసనం Crocodile Pose(relaxation)
मत्स्यासन మత్స్యాసనం Fish Pose
मत्स्येन्द्रासन మత్స్యేంద్రాసనం Lord of the Fishes (named after Matsyendra)
मयूरासन మయూరాసనం Peacock Pose
नटराजासन నటరాజాసనం Lord of the Dance
पाद हस्थासन పాద హస్తాసనం Standing Forward Bend
पद्मासन పద్మాసనం Lotus Pose
परिपूर्ण नवासन పరిపూర్ణ నావాసనం Full Boat Pose
परिवृत्त पार्श्वकोणासन పరివృత్త పార్శ్వకోణాసనం Revolved Side Angle
परिवृत्त त्रिकोणासन పరివృత్త త్రికోణాసనం Revolved Triangle
पाशासन పాశాసనం Noose
पश्चिमोत्तानासन పశ్చిమోత్తానాసనం Posterior Stretch in Forward Bend
प्रसरित पादोत्तानसन ప్రసరిత పాదోత్తానాసనం Intense Spread Leg Stretch
शलभासन శలభాసనం Locust Pose
सर्वाङ्गासन సర్వాంగాసనం Shoulder Stand
शवासन శవాసనం Corpse Pose (relaxation)
सेतु बन्ध सर्वाङ्गासन సేతుబంధ సర్వాంగాసనం Bridge, Half Wheel
सिद्धासन సిద్ధాసనం Perfect Pose
सिंहासन సింహాసనం Lion
शीर्षासन శీర్షాసనం Head Stand
सुखासन సుఖాసనం Auspicious Pose
सुप्त बद्ध कोणासन సుప్తబద్ధ కోణాసనం Reclining num) Bound Angle
सुप्त पादाङ्गुष्टासन సుప్త పాదాంగుష్టాసనం Reclining numb Big Toe
सुप्त वीरासन సుప్త వీరాసనం Reclining Hero
स्वस्तिकासन స్వస్తికాసనం Prosperous Pose
ताडासन తాడాసనం Mountain Pose
त्रिकोणासन త్రికోణాసనం Triangle Pose
उपविष्ट कोणासन ఉపవిష్ట కోణాసనం Open Angle
ऊर्ध्व धनुरासन ఊర్ధ్వ ధనురాసనం Upward Bow, Backbend, or Wheel
ऊर्ध्व मुख स्वानासन ఊర్ధ్వముఖస్వానాసనం Upward-Facing Dog
उष्ट्रासन ఉష్ట్రాసనం Camel
उत्तान कूर्मासन ఉత్తాన కూర్మాసనం Upside-Down Tortoise
उत्कटासन ఉత్కటాసనం Chair
उत्तानसन ఉత్తానాసనం Standing Forward Bend
उत्थित हस्त पादाङ्गुष्टासन ఉత్థితహస్త పాదంగుష్టాసనం Raised Hand to Big Toe
उत्थित पार्श्वकोणासन ఉత్థిత పార్శ్వకోణాసనం Extended Side Angle
उत्थित त्रिकोणासन ఉత్థిత త్రికోణాసనం Extended Triangle
वसिष्टासन వశిష్టాసనం Side Plank
विपरित करणी విపరీత కరణి Legs-up-the-Wall
वज्रासन వజ్రాసనం Thunderbolt
वीरासन వీరాసనం Hero
वृक्षासन వృక్షాసనం Tree Pose

పతంజలి యోగసూత్రాలు నాలుగు అధ్యాయాల సంకలనము. సమాధి పద, సాధన పద, విభూతి పద, కైవల్య పద అనే నాలుగు అధ్యాయాలు. ఇవి మానసిక శుద్ధికి కావలసిన యోగాలు. శరీర ధారుఢ్యానికి, ఆరోగ్య సంరక్షణకి, రోగనిరోధకానికి సహాయపడే శారీరక ఆసనాలను అష్టాంగయోగము వివరిస్తుంది.
సమాధిపద ఏకాగ్రతతో చిత్తవృత్తులను నిరోధించి ప్రమానంద స్తితిని సాధించడము దీనిలో వివరించబడింది.
సాధనపద కర్మయోగాన్ని, రాజయోగాన్నిసాధన చెయ్యడము ఎలాగో దీనిలో వివరించబడినది. ఎనిమిది అవయవాలను స్వాధీనపరచుకోవడం ఎలా అని రాజయోగములో వివరించబడింది.
విభూతియోగము జాగరూకత, యోగ సాధనలో నిపుణత సాధించడమెలాగో దీనిలో వివరించబడినది.
కైవల్యపద మోక్షసాధన ఎలా పొందాలో దీనిలో వివరించబడింది. ఇది యోగశాస్త్రము యొక్క ఆఖరి గమ్యము
1.యమ
అహింస హింసను విడనాడటము.
సత్యము సత్యము మాత్రమే పలకటము.
అస్తేయ దొంగ బుద్ది లేకుండా ఉండటము
బ్రహ్మచర్యము స్త్రీ సాంగత్యానికి దూరముగా ఉండటము.
అపరిగ్రహ వేటినీ స్వీకరించకుండా ఉండటము.
2.నియమ
శౌచ శుభ్రము.
సంతోష ఆనందంగా ఉండటము.
తపస్య తపస్సు.
స్వధ్యాయన అంతర్దృష్ఠి.
ఈశ్వరప్రాణిదాన ఈశ్వర శరణాగతి.
3.ఆసన
4.ప్రాణాయామ
5.ప్రత్యాహార
6.ధారణ
7.ధ్యానము
8.సమాధి

ఇతర వ్యాయామాకంటే భిన్నమైన యోగాభ్యాసము దానిలో నిబిడీకృతంగా ఉన్నఆద్ధ్యాత్మిక భావం కారణంగా దేశవిదేశాలలో విశేషప్రాచుర్యాన్ని సంతరించుకున్నది. ముఖ్యముగా పాశ్చాత్యదేశాల యోగా ప్రాచుర్యము, ఆదరణ అమోఘమైనది. పాశ్చాత్య దేశీయులకు యోగా మీద ఉన్న విశేషమైన మక్కువ, ఆకర్షణ లోక విదితం. బుద్ధ ఆరామలాలో ఇచ్చేశిక్షణలో యోగా కూడా ఒక భాగమే. వారి వేషధారణ క్రమశిక్షణ ప్రపంచ ప్రాముఖ్యత ఆకర్షణ సంతరించుకున్నది. భారతీయ సంప్రదాయిక యోగశిక్షణా తరగతులను అనేక దేశాలలో నిర్వహిస్తున్నారు. ఇతర వ్యాయాయములు శరీరదారుఢ్యాన్ని మాత్రమే మెరుగు పరచడములోదృష్టిని సారిస్తాయి. యోగాభ్యాసము ధ్యానం, ప్రాణాయామం లాంటి ప్రక్రియలు మానసిక ఏకాగ్రత వలన మానసిక ప్రశాంతతను కలిగించి మానసిక ఆరోగ్యానికి కూడా దోహద పడుతుంది. మానసిక వత్తిడులు, హృద్రోగము, రక్తపోటు లాంటి వ్యాధుల తీవ్రత తగ్గించటానికి తోడ్పడుతుందని పలువురి విశ్వాసం. సనాతన సంప్రదాయమైన యోగా అధునిక కాలంలో కూడా అనేకమంది అధునికుల అభిమానాన్ని చూరగొన్నది.

యోగా మరియు యోగాసనములు .
యోగ విద్య నభ్యసించుటకు వయో పరిమితి లేదు. ఏ వయస్సు వారైనను యోగ విద్య నభ్యసించ వచ్చును. కాన స్త్రీ, పురుషులెల్లరు వయోభేదము లేక, యోగ విద్య నభ్యసించి తమ ఆరోగ్యమును కాపాడు కొనుచూ శత వత్సరములు వర్దిల్ల గలరు. ముఖ్యముగా ఉద్యోగము, వ్యాపారము చేయు వారిలో ఎక్కువమంది శరీర శ్రమ లేకుండా ఉదయం నుండి సాయంత్రం వరకు తమ విధులను నిర్వర్తించుచుందురు. అట్టి వారు తప్పక యోగ, వ్యాయామము నభ్యసించవలెను. వారు యోగ విద్య నభ్యసించని యెడల వారి శరీరమునకు శ్రమ లేక, భుజించిన ఆహారము సరిగా జీర్ణము కాక క్రమముగా అజీర్ణవ్యాది ప్రారంబించును.అజీర్ణ వ్యాధి కారణముగా మధుమేహ వ్యాధి (షుగరు వ్యాధి )కి గురియగుదురు. మధుమేహ వ్యాధి ఇతర వ్యాదులన్నింటికి మూల కారణ మని (diabities is the root cause of all diseases ) శాస్త్రజ్ఞులు చెప్పుచున్నారు కనుక ప్రతివారు మధు మెహ వ్యాధి నుండి కాపాడ బడవలయునంటే యోగ, వ్యాయామము తప్పక అభ్యసించవలెను. ప్రతి వారు
ఆరోగ్యవంతులై దీర్ఘాయుష్మంతులగుటకు తప్పక యోగాభ్యాసము చేయవలెను.
పాటించవలసిన నిబంధనలు:
1 . మితాహారమును సేవిన్చావలయును.అనగా ఎంత ఇష్టమైన పదార్ధమైనను అతిగా భుజించరాదు .
2 . మద్యపానము చేయరాదు .
3 . ధూమపానము చేయరాదు (పొగ త్రాగరాదు )
4 . కాఫీ, టీ, మొదలగు వుత్తేజకాలను అతిగా వాడరాదు.
5 . ఘాటైన పదార్ధములను అనగా సుగంధ ద్రవ్యములు, కూరలలో వాడుకొను మిరియాలు, జీలకర్ర, యాలుకలు, లవంగాలు మొదలగునవి తగ్గించి వాడు కొనవలయును. అనగా మషాలా దినుసులు తగ్గించి వాడు కొనవలయును.
6 . మాంసాహారము విసర్జించుట మంచిది.మానలేనివారు వారమున కొకసారి లేక పది రోజులకొకసారి వాడు కొనవలయును.
7 . అతి చల్లని, అతి వేడి పదార్దములు వాడరాదు.
8 .గాలి వెలుతురు దారాళముగా ప్రసరించు ఇంటిలో నివసించవలయును .
9 . ప్రతి రోజు ఉదయం 4 .30 గం || లకు లేచి తన దినచర్యలు ప్రారంబించ వలయు
10 .మంచి వాతావరణము ఉన్నచోట నివాసయోగ్యము.
11 . ప్రతి రోజు కనీసము 6 గం || లు నిద్రించవలెను.
12 . పగటి నిదుర పనికి రాదు, రేయి నిదుర కాయరాదు.
13 . ప్రతి దినము ఉదయము 4 .30 గం ||ల నుండి 8 గం || ల మధ్య యోగ వ్యాయాయము చేయవలెను.
14 . చంటి పిల్లలు ప్రతి రోజు 8 గంటల నుండి 10 గంటలు, 12 గంటలు నిదురించవలయును.
15 . యోగ విద్య నభ్యసించు పురుషులు కట్ డ్రాయరు గాని, లంగోటా కాని వాడ రాదు. ప్రత్యేకముగా గోచీ గుడ్డ కుట్టించుకొని వాడవలయును .
16 .స్త్రీలు గర్భము దాల్చిన మూడు మాసముల తరువాత, ప్రసవించిన మూడు మాసముల వరకు యోగ విద్య నభ్యసించ రాదు. ఉదయము నడక మాత్రము చేయవలయును.
17 . మనిషికి రెండు ప్రక్కలు అనగా ఎడమ ప్రక్క, కుడి ప్రక్క. అందువల్ల ప్రతి భంగిమను రెండు ప్రక్కలు తప్పక చేయవలయును.
18 . యోగ భంగిమల నభ్యసించు నపుడు, కాళ్ళ నొప్పులు గాని, బెణుకులు గాని జరుగవచ్చును.అలాంటప్పుడు అభ్యసించుట మానరాదు. నెమ్మదిగా సమయము తగ్గించి అభ్యసిస్తే తొందరలో నివారణ యగును
యోగాసనాలు
ఆసనాలు అంటే ఒక వ్యక్తి ఒక ప్రత్యేక ప్రయోజనములు సాధించే నిమిత్తము కూర్చుండే, పరుండే శరీర స్థితిలో శరీరారోగ్యాన్ని రక్షించు కొనుట, మానసికంగా శారీరకంగాను అభివృద్ధి, రోగములనుండి కాపాడు కొనుటకు, తగ్గించు కొనుటకు, మందులతో పాటు ఆసనాలను వేసిన తొందరగా ఫలితములు పొందుదురు. శరీర బరువును తగ్గించు కొనుటకు మరియు పెంచు కొనుటకు చాలా ఉపయోగ కరంగా ఉండును. ఈ ఆసనాలను ఉదయము 4 గం || నుండి 6 గం || వరకు వేసిన చాలా మంచి ఫలితములు పొందుదురు.
ముఖ్యమైన కొన్ని రోగములకు ఆసనములను తెల్పుచున్నాము:
సిద్దాసనము : ఈ ఆసనము వేయుట వలన శరీరములోని 72 వేల నాడులు శుద్ధి అవుతాయి. 12 సం || లు వేసిన ముక్తిని ఆనందమును పొందవచ్చును.
బద్ధ పద్మాసనము : దీనివలన గర్భాశయ రోగములు, గ్యాస్ ట్రబుల్ ,కడుపునొప్పి ,అజీర్ణము వంటివి, గూని రాకుండాను, స్వప్న స్కలనాలను అరికట్టును.
కుక్కుటాసనము : దీనివలన నాడీ ప్రసారము బాగా జరుగును. చేతులకు కాళ్ళ కండరాలకు బలము కలుగును.
గోముఖాసనము : దీనివలన ఆర్శ మొలలు తగ్గును.కాళ్ళకు భుజకీళ్ళు, వెన్నెముక ,తొడలలోని వాతము వాపులు నివారించును.
వజ్రాసనము : జీర్ణశక్తికి బొర్ర తగ్గుటకు గర్భ దోషములకు మంచిది. సర్వాంగాసనము: దీనివలన తల, కండ్లు, చెవి, ముక్కు, గొంతు రోగములను తగ్గించు కొనుటకు, థైరాయిడ్ గ్లాండ్ ను పోషించును. ఈ ఆసనము అభ్యాసము వలన అన్ని రోగములను నివారించు కొనవచ్చును.స్త్రీలకు కూడా అనువైనది.వివాహితులకు ఈ ఆసనము మంచిది
మత్స్యాసనము : దీనివలన దీర్ఘ శ్వాస నిశ్వాసలు క్రమబద్దము అయి ముక్కు కండరాల వాపు, ముక్కు దిబ్బడ, జలుబు, తగ్గును. ముఖ రోగములు తగ్గును.మల విసర్జన జరిగి ప్రేవులు శుబ్రపడి మలబద్దకము తొలగి హుషారుగా యుండును.
హలాసనము : దీనివలన గర్భ కోశము, తొడల వాత నొప్పులు, నడుము నొప్పులు, బొజ్జ, లివర్ వ్యాధులు తొలగి పోవును.మధు మేహానికి చాలా మంచిది. భుజంగాసనము : దీనివలన స్త్రీలకు చాలా ఉపయోగకరము. గర్భాశయ బాధలు, నొప్పి, వెన్ను, నడుము నొప్పులకు, ముట్టుశూలకు, ఋతు దోష నివారణలకు చాలా ముఖ్యము.
ధనురాసనము : దీనివలన కాళ్ళు, చేతులు, కీళ్ళలోను, నొప్పులు నివారణ అగును.జీర్ణాశయము, బాగుగా పని చేయును. ఆకలిని పెంచును.కడుపులో నున్న అనవసర కొవ్వును తగ్గించును.

పశ్చిమోత్తాసనము : దీనివలన ఆర్శ మొలలున్న వారికి, మధు మేహంతో బాధ పడేవారికి మంచిది. సుషుమ్నలో ఉత్తెజము కలుగును. బుర్ర పెరిగిన వారికి కూడా ఉపయోగము.
మయూరాసనము : ఈ ఆసనము వేయుట కొంత కష్టము కాని, ఫలితములు అమోఘము. లావుగా యున్నవారు సన్నగా అగుటకు మరియు గర్భ రోగములు, మధు మేహాన్ని (డయాబెటిస్ ) తగ్గించును.

సిద్దాసనము , గోముఖాసనము
మత్స్యాసనము , ధనురాసనము
బుద్ధపద్మాసనము , వజ్రాసనము
హాలాసనము, పశ్చిమోత్తాసనము
కుక్కుటాసనము, సర్వాంగాసనము
భుజంగాసనము , మయూరాసనము

సిద్ధాసనము
ఇది ముఖ్యముగా సిద్దులు వేసే ఆసనం కావున దీనికి 'సిద్ధాసనం ' అనే పేరు వచ్చింది. ధ్యానం చేసే వారికి బాగా ఉపయోగ పడే ఆసనం. ఆసనములన్నింటిలో మిక్కిలి శ్రేష్టమైనది గా పేరు పొందింది. ఇది పురుషులు మాత్రమే వేయతగిన ఆసనం.
విధానము : కాళ్ళు చాపుకొని కూర్చొని, ఎడమకాలిని మడచి కాలి మడమును జననాంగ- తొడలమధ్య అదమి పెట్టి ఉంచి, కుడి కాలిని మడిచి, పాదాన్ని ఎడమ కాలు పిక్క పై ఉంచాలి. వెన్నెముక వంగకుండా నిటారుగా చేసి,దృష్టిని భూమి మీదకు సారించి, చేతులను తొడల మీద ఆనించుకొని, ధ్యాన ముద్ర వేయాలి .
ఉపయోగమ: దీనివలన అనేక సాధారణ వ్యాధులు నివారించ బడతాయి. నడుము నొప్పులను అరి కడుతుంది. వయసు పై బడుతున్నా నడుము వంగ కుండా చేస్తుంది. కండరాలు శక్తి వంతమవుతాయి. మానసిక చాంచల్యం పోయి, ఏకాగ్రత పెరుగుతుంది. తలపెట్టిన కార్యములు ఫలిస్తాయి. ఈ ఆసనము వేయుట వలన శరీరములోని 72 వేల నాడులు శుద్ధి అవుతాయి 12 సం || లు వేసిన ముక్తిని ఆనందమును పొందవచ్చును.
మత్స్యాసనము
మత్స్యాకారాన్ని పోలిన ఈ ఆసనం బాగా సాధన చేయుట వలన నీటి మీద ఎక్కువ సమయం తేలవచ్చును. ధ్యానం చేసే వారికి ఈ మత్స్యాసనం బాగా ఉపయోగ పడుతుంది. దీనిలో మూడు రకాలున్నాయి.
విధానము: 1 . ముందుగా కూర్చుని పద్మాసనం వేయాలి. అలాగే పద్మాసనం విడి పోకుండా వెల్లకిలా వాలాలి. రెండు చేతులను తల క్రింద వేసుకొని పడుకోవాలి.
విధానము: 2 . ముందుగా పద్మాసనం వేసి, వెనక్కి వాలి పడుకొని చేతులను ముందుకు చాచి రెండు పాదాలను పట్టుకొని , శ్వాస తీసుకొని నిదానంగా వదలాలి.
విధానము: 3 . ముందుగా కూర్చుని పద్మాసనం వేయాలి. తరువాత వెనక్కి వాలి పద్మాసనం విడిపోకుండా పడుకోవాలి. ఆ తరువాత రెండు చేతులతో రెండు పాదాలను పట్టుకొని - తలను ఆధారం చేసుకొని వీపు భాగాన్ని పైకి వంచాలి.
ఉపయోగములు: దీనివలన ఉదార సంబందమైన వ్యాధులు నివారించ బడతాయి . గొంతు కండరాలకు శక్తి కలుగుతుంది. టాన్సిల్స్ కరిగి పోతాయి. కంఠం శుబ్రపడుతుంది. స్వరం మృదువుగా మారుతుంది. సంగీత సాధకులకు ఈ ఆసనం బాగా ఉపయోగపడుతుంది . ఆస్త్మా వ్యాధిని అరికడుతుంది. ఊపిరి తిత్తుల వ్యాధులను నివారింప చేస్తుంది. వెన్ను గట్టి పడి ధృడ పడుతుంది. ముఖంలో తేజస్సు కనబడుతుంది.
బద్ధపద్మాసనము
పద్మాసనంలోనే మరొకరకమైన ఆసనం ఇది. కొంత సాధనానంతరం ఈ ఆసనాన్ని సంపూర్ణంగా వేయగలుగుతారు. ప్రారంభంలో కనీసం రెండు నిమిషాలైనా ఉండేట్లు ప్రయత్నించాలి.
విధానము : ముందుగా పద్మాసనం వేసి, చేతులను వీపు వైపునకు మేలి పెట్టి, కుడి చేతిలో ఎడమ కాలి బొటన వ్రేలును, ఎడమ చేతిలో కుడి కాలి బొటన వ్రేలును పట్టు కోవాలి. శ్వాసను పూర్తిగా తీసుకొని, వీలైనంత సేపు బంధించి, నిదానంగా గాలిని వదలాలి.
ఉపయోగములు : దీనివలన కాళ్ళకు, వేళ్ళకు మంచి బలం కలుగుతుంది. పొట్ట పెరగకుండా ఉంటుంది. గూని వున్నవారు ఈ ఆసనం ద్వారా సరిచేసుకోవచ్చును. వెన్ను బలంగా వుంటుంది. వీపు నిటారవుతుంది.కడుపు ఉబ్బరం, పుల్లని త్రేనుపులు,అజీర్తిని అరికడుతుంది. నడుము నొప్పులు తగ్గి పోతాయి. పొట్ట తగ్గి చాతి విశాలమవుతుంది. స్త్రీలకు స్థన సౌందర్యం వృద్ది చెందుతుంది. గర్భాశయ రోగములు, గ్యాస్ ట్రబుల్ , కడుపునొప్పి, అజీర్ణము వంటివి, గూని రాకుండాను, స్వప్న స్కలనాలను అరికట్టును.
హలాసనము
హలము అంటే ' నాగలి' అని అర్ధం. ఈ ఆసనము నాగలిని పోలి వుంటుంది. అందువల్ల దీనిని ' హలాసనం' అంటారు.
విధానము: వెల్లకిలా పడుకోవాలి. పాదాలు దగ్గరగా చేర్చి బాగా పైకెత్తి చేతులను పిరుదుల మీద ఆధారంగా వేసి నడుమును కూడా బాగా ఎత్తుతూ, కాళ్ళు ముఖం మీదుగా తల వెనుకకు వచ్చి, పాదాలను నెల మీద ఆనించాలి. అరచేతులను కూడా నేలమీద ఆనించి ఉండి, ఊపిరిని పీలుస్తూ నిదానంగా వదలాలి. వీలైనంతసేపు ఉండి, యధాస్థితికి రావాలి.
ఉపయోగములు: దీనివలన వెన్నెముక బాగా శక్తి వంతమవుతుంది . మలబద్దకము , అజీర్ణ వ్యాధులు తగ్గి పోతాయి. ఉదార కండరాలు బలాన్ని పుంజు కుంటాయి. శరీరంలో కొవ్వు తగ్గి, గట్టి పడుతుంది. వెన్నులోని నరములు, కండరములపై వత్తిడి కలిగి రక్త ప్రసరణ బాగుంటుంది. ఎప్పుడు యవ్వన వంతులుగా కనబడతారు. ఈ ఆసనము వలన శరీరము లావయ్యే అవకాశం లేదు. మధు మేహానికి చాలా మంచిది.
కుక్కుటాసనము
'కుక్కుటం ' అంటే సంసృతంలో ' కోడి' అనే అర్ధం ఉంది. ఈ ఆసనం వేసిన తరువాత ఆకారం కోడి శరీరాన్ని పోలి వుంటుంది.
విధానము: పద్మాసనంలోనే కూర్చుని చేతులను తొడలు, పిక్కల సందుల్లోంచి క్రిందకు తేవాలి. తరువాత అరచేతులను నేలమీద ఆనించి, శ్వాస తీసుకుంటూ శరీరాన్ని పైకి లేపాలి. కొద్ది క్షణాలు అలాగే ఉండి, ఊపిరి వదులుతూ శరీరాన్ని క్రిందకి దించాలి. ఈ విధంగా ఐదారుసార్లు చేస్తూ క్రమేపి పెంచ వచ్చును.
ఉపయోగములు; దీనివలన పద్మాసనం , ఉద్దిత పద్మాసనం లోని ఉపయోగాలే కాక కడుపులో పురుగులను నివారిస్తుంది. శారీరక నొప్పులు తగ్గుతాయి. ముఖ్యంగా స్త్రీలలో బహిష్టు సమయములో వచ్చే అన్ని నొప్పులు నివారిస్తుంది .సహనాన్ని పెంచుతుంది. ఆత్మ విశ్వాసాన్ని వృద్ది చేస్తుంది.
భుజంగాసనము
భుజంగం అంటే ' పాము' అని అర్ధము. ఈ ఆసనము వేసినప్పుడు పాము పడగ ఎత్తినట్టు ఉంటుంది. అందువల్ల దీనికి ' భుజంగాసనం ' అని పేరు వచ్చింది.
విధానము: ముందు నేలమీద బోర్లా పడుకోవాలి. తరువాత అరచేతులను నేలమీద ఆనించి, శ్వాస తీసుకుంటూ చేతుల ఆధారంతో శరీరాన్ని పైకి లేపాలి. తలను ఎంత ఎక్కువగా వెనక్కు వాల్చ గలిగితే అంతలా వాల్చాలి. ఈ ఆసనంలో ఎంత సేపు ఉండగలిగితే అంత సేపు ఉండొచ్చును .
ఉపయోగములు: దీనివలన అజీర్తి వ్యాధి హరించి, బాగా ఆకలి కలుగుతుంది. నడుము నొప్పి, ఇతర శరీర నొప్పులు తగ్గిపోతాయి. ఉదర సంబందమైన అనేక వ్యాధులు నివారించ బడతాయి. మూత్ర పిండములు చురుకుగా పని చేస్తాయి. స్త్రీలకు చాలా ఉపయోగకరము. గర్భాశయ భాదలు, నొప్పి, వెన్ను, నడుము నొప్పులకు, ముత్తు శూలకు, ఋతు దోష నివారణలకు చాల ముఖ్యము.
గోముఖాసనము
ఆసనం వేసిన తరువాత చూడటానికి ఆవు ముఖం వలె వుంటుంది కాబట్టి ' గోముఖాసనం' అనే పేరు వచ్చింది. విధానము : నేలమీద కూర్చున్న తర్వాత ఎడమకాలిని మడిచి మదమను-మోకాళ్ళు, పిరుదులకు తగిలేటట్లు చేయాలి. కుడి కాలును ఎడమ తొడపై వేసి ఉంచాలి. తరువాత ఎడమ చేతిని వీపు వెనక్కి పోనిచ్చి, కుడి చేతిని పైకెత్తి వెనక్కు మడిచి, ఎడమ చేతిని పట్టుకోవాలి. నడుము భాగాన్ని నిటారుగా ఉంచాలి . ఈ ఆసనాన్ని రోజూ సమయాన్ని పెంచుతూ వేయాలి.
ఉపయోగములు : శరీరం లావుగా నుండేవారు కొంత శ్రమతో ఈ ఆసనాన్ని రోజూ వేస్తుంటే శరీరం సన్నపడుతుంది. ప్రాణవాయువు బాగా అందుతుంది. కీళ్ళ నొప్పులు, నడుము నొప్పులు తగ్గిపోతాయి. చేతులు, భుజాలు బలపడతాయి. గుండె, ఊపిరి తిత్తులు శుబ్రమవుతాయి. ఆకలి బాగా కలుగుతుంది. ప్రాణాయామం చేయడానికి బాగా ఉపయోగపడుతుంది.
ధనురాసనము
ఈ ఆసనం ధనస్సు ఆకారంగా ఉంటుంది. కాబట్టి ' ధనురాసనం' అని పేరు వచ్చింది. హలాసనానికి వ్యతిరేకంగా వుంటుంది.
విధానము: ముందు నెల మీద బోర్లా పడుకోవాలి. తరువాత శ్వాస తీసుకుంటూ రెండు కాళ్ళను పైకెత్తి మడవాలి. తరువాత చేతులను వెనక్కు చాచి, చీల మండలను పట్టుకునే ప్రయత్నంలో పొట్ట నుండి, తల వరకూ వెనకకు ఎత్తాలి. ఈ విధంగా కాళ్ళ చీల మండలను చేతులతో పట్టుకొని, గాలిని వదులుతూ ఉండగలిగి నంత సేపూ ఉండాలి.
ఉపయోగములు: ఈ ఆసనము వలన పొట్ట మీద బాగా వత్తిడి కలగటం వలన దీర్ఘంగా ఉన్న జీర్ణ కోశ వ్యాధులు, ప్రేవులలో నొప్పులు తగ్గి పోతాయి. స్థూల కాయులు త్వరగా సన్న పడతారు. మధు మేహ వ్యాధి అరికట్ట బడుతుంది. కాళ్ళకు, చేతులకు,మెడకు బలం చేకూరుతుంది. స్త్రీలలో బహిష్టు సంబందమైన వ్యాధులు నివారించ బడతాయి
వజ్రాసనము
ఈ ఆసనములో ఎంతసేపయినా ఉండవచ్చును. శరీర కదలికలు ఎక్కువలేని ఆసనం ఇది.
విధానము: మోకాలును నేలమీద ఆనించి, కూర్చుంటూ పాదాలను పిరుదుల క్రిందన ఉంచుకోవాలి. రెండు చేతులతో కాళ్ళ ముడుకులు పట్టుకొని నడుము వంగకుండా, నిటారుగా ఉంచాలి. కళ్ళు మూసుకొని ఊపిరి పీల్చుకుంటూ, సాధ్యమైనంత వరకూ శ్వాసను బంధించి, నిదానంగా వదలాలి.
ఉపయోగములు: భోజనానంతరం కొంత సేపు ఈ ఆసనం వేయడం వలన ఆహారం బాగా అరుగుతుంది. చెడు వాయువులు ఏర్పడే అవకాశం లేదు. కుండలినీ శక్తి వృద్ది చెందుతుంది. శరీరంలోని గ్రంధులన్ని బాగా పనిచేస్తాయి. ప్రతి రోజూ ఈ ఆసనం వేయడం వలన అజీర్తి వ్యాధి కలిగే అవకాశం లేదు.సాధారణ వ్యాధులు దరిచేరవు.
మయూరాసనము
ఈ ఆసనం ' నెమలి' ఆకారాన్ని పోలి ఉంటుంది. కాబట్టి దీనికి ' మయూరాసనం' అని పేరు వచ్చింది. ఇది కష్టమైన ఆసనం. రోజూ సాధన చేస్తూ ఆసన పూర్తి దశకు చేరుకోవాలి.
విధానము: ఆసన మొదటి దశలో చూపబడిన విధంగా మోకాళ్ళ మీద కూర్చుని, అరచేతులను తిన్నగా నేలమీద ఆనించి ముందుకు వంగాలి. తరువాత రెండవ దశలో చూపబడిన విధంగా మోచేతులను నడుం వద్ద ఆధారం చేసుకొని కాళ్ళను బారుగా చాపాలి. ఆ తరువాత మూడవ దశలో చూపబడిన విధంగా అరచేతుల మీద పూర్తి భారాన్నుంచి కాళ్ళను తలకు బేలన్స్ అయ్యేటట్లు గా పైకి లేపాలి. ఈ ఆసనంలో ఏకాగ్రత ఎంతో అవసరం. సాధ్యమైనంత సేపు ఉండి యధాస్థితికి రావాలి.
ఉపయోగములు: ఈ ఆసనము వలన శరీరం మొత్తము శ్రమకు గురి అవుతుంది. కఫ వ్యాధులు నివారిస్తాయి. స్థూలకాయులు త్వరగా సన్న బడతారు. మధు మేహవ్యాధి అరి కట్ట బడుతుంది. మొలలు తగ్గి పోతాయి. జీర్ణ శక్తి పెరుగుతుంది. ప్రేవులలో మలిన పదార్ధాలు బయటకు విసర్జించ బడతాయి.రక్తం శుద్ధి కాబడుతుంది. ఛాతీకి, భుజములకు శక్తి ఏర్పడుతుంది. కాళ్ళకు, చేతులకు, మెడకు బలం చేకూరుతుంది. స్త్రీలలో బహిష్టు సంబందమైన వ్యాధులు నివారించ బడతాయి.శరీరం కాంతి వంతంగా, సౌందర్యంగా వుంటుంది.
పశ్చిమోత్తసనము
ఈ ఆసనం వేయడానికి చాలా సాధన కావాలి. ఈ ఆసనాన్ని సంపూర్ణంగా వేయడం చాలా కష్టం. అందుకే దీనిని ' ఉగ్రాసనం' అని కూడా అంటారు. రోజూ కొద్ది కొద్దిగా సాధన చేస్తూ సాధ్య మైనంత సంపూర్ణంగా వేయడానికి ప్రయత్నించాలి.
విధానము: నేల మీద కూర్చుని, కాళ్ళు వంగ కుండా నిటారుగా ఉండేట్లు ముందుకు చాపాలి. నడుమును సాధ్యమైనంత గా ముందుకు వంచి, గడ్డం మోకాళ్ళకు ఆనేలా చేస్తూ చేతులను ముందుకు పోనిచ్చి, రెండు చేతుల వ్రేళ్ళతో రెండు పాదాల బొటన వ్రేళ్ళు పట్టుకోవాలి. నడుమును వంచేటప్పుడు బాగా గాలిని పీల్చుకొని, ఆసనంలోకి వెళ్ళిన తరువాత గాలిని నిదానంగా వదలాలి. ఈ ఆసనంలో కనీసం ఐదు నిముషాలైనా ఉండగలగాలి.
ఉపయోగములు: నడుము చుట్టూ వుండే కొవ్వును బాగా కరిగిస్తుంది. స్త్రీలకు నడుము తొనలు జారే అవకాశముండదు. నడుము నాజూకుగా తయారవుతుంది. జటరాగ్నిని వృద్ది చేస్తుంది. జీర్ణ శక్తిని పెంపొందింప చేస్తుంది. వెన్నెముకకు బలం కలుగుతుంది. దీనివలన ఆర్శ మొలలున్న వారికి, మధుమేహంతో భాద పడేవారికి మంచిది. సుషుమ్నలో ఉత్తెజము కలుగును.పొట్ట పెరిగిన వారికి కూడా ఉపయోగము.
సర్వాంగాసనమ
విధానము: కాళ్ళు రెండూ భూమి మీద తిన్నగా చాచి గాలి పీలుస్తూ వెల్లకిలా పడుకోవాలి. నెమ్మదిగా గాలి వదులుతూ రెండు కాళ్ళు, మొండెము పైకెత్తాలి. పైకెత్తి నపుడు కాళ్ళు, పిరుదులు, చట్రము,మొండెమును కలిపి రెండు చేతులతో పైకి నెట్ట వలెను.కాళ్ళు, మొండెమును చేతులతో పూర్తిగా పైకెత్తి దాని బలమంతయు మెడ, చేతుల మీద నిలిపి, కాళ్ళు , మొండెమును 90 డిగ్రీలు నిలబెట్టాలి. అపుడు పాదములను చూస్తూ 9 మాత్రల సమయము వరకూ వుండి తరువాత నెమ్మదిగా నడుము, కాళ్ళు గాలి నెమ్మదిగా వదులుతూ క్రిందకు దించి యధాస్థా నమునకు రావాలి. ఆ విధముగా రెండు సార్లు చేయాలి .
ఉపయోగములు: దీనివలన తల, కండ్లు, చెవి, ముక్కు, గొంతు రోగములను తగ్గించుటకు, థైరాయిడ్ గ్లాండ్ ను పోషించును. ఈ ఆసనము అభ్యాసము వలన అన్ని రోగములను నివారించు కొనవచ్చును. స్త్రీలకు కూడా అనువైనది. వివాహితులకు ఈ ఆసనము ఈ ఆసనము మంచిది

పతంజలిని ఆదిశేషుడి అంశగా భావిస్తారు.
పతంజలి యోగ శాస్త్రం యోగ సూత్రాలను మానవాళికి అందించిన ఒక గొప్ప యోగి. మనసు, స్పృహ, చైతన్యం మొదలైన వాటిని గురించి ముఖ్యమైన సమాచారాన్ని ఇందులో తెలిపాడు. అంతేకాక పాణిని రచించిన అష్టాధ్యాయికి భాష్యాలు కూడా రచించాడు.కానీ చాలామంది పండితులు ఈ రెండు గ్రంథాలు ఒకరు రాసినవి కాకపోవచ్చునని భావిస్తున్నారు. పతంజలి  "యోగ సూత్రాలు" గ్రంథంతో బాటు పాణిని చే రచింపబడ్డ అష్టాద్యాయికి కూడా భాష్యం రాసాడు. ఈ మధ్య కాలంలో యోగ బాగా ప్రచారంలోకి వచ్చింది. ముఖ్యంగా ప్రపంచంలో భారత దేశంలో పుట్టిన యోగ సిద్దాంతాన్ని (ముఖ్యంగా రాజ యోగ) రాజయోగం బహుళ ప్రచారంలోకి వచ్చింది.

చరిత్ర
***

క్రీ.పూ 200 సంవత్సరాల ప్రాంతానికి చెందినవాడుగా పతంజలిని ఆధునిక పాశ్చాత్య చరిత్రకారులు భావిస్తున్నప్పటికీ, మన భారతీయ పంచాంగాల లెక్కల ప్రకారం పతంజలి శ్రీకృష్ణుడు జీవించిన కాలానికి కొద్దిగా అటుయిటుగా జీవించినవాడు. అంటే దాదాపు యిప్పటికి 5000 సంవత్సరాలకు పైమాటే! భారతీయ శాస్త్రవేత్తలందరూ పాశ్చాత్య చరిత్రకారుల లెక్కలకన్నా ఎంతో పూర్వీకులన్నది కాదనలేని సత్యం.

యోగ సూత్రములు
******
పతంజలి రచించిన యోగ సూత్రములలో మొత్తం 195 సూత్రములున్నాయి; నాలుగు పాదములుగా విభజింపబడినవి.అవి క్రమముగ:సమాధి, సాధన, విభూతి, కైవల్య పాదములు.కొందరి అభిప్రాయము ప్రకారము మొదటి మూడు మాత్రము పతంజలి విరచితములు మిగిలినది తరువాత చేర్పబడినదట.కాని ప్రాచీనులు దీనికి ఎక్కడ ఏకీభవించినటులు కనబడదు.

ప్రథమ పాదమున యోగము యొక్క ఉద్దేశము, లక్షణము, వృత్తుల లక్షణము, యోగోపాయములు, యోగ భేదములను వర్ణింపబడింది. రెండవ పాదమున క్రియా యోగము, క్లేశములు, కర్మవిపాకము, దాని దుఃఖస్వరూపము, చతుర్య్వూహములు వర్ణిపబడినవి. తృతీయ పాదమున, అంతరంగ-అంగములు, పరిణామములు, సంయమభేదములు, విభూతి, వివేక జ్ఞానములు ప్రస్తావింపబడినవి. నాల్గవ పాదమున ముక్తి యోగ్యమగు చిత్తము, పరలోకసిద్ధి, బాహ్యార్ధసిద్ధి, ఆత్మసిద్ధి, ధర్మమేఘ సమాధి, జీవన్ముక్తి, విదేహకైవల్యము ప్రసంగింపబడినవి.

సమాధి పాదము
*******
సాధకుడు తన గృహస్థ, సామాజిక ధర్మాలు నిర్వర్తించుకున్నతరవాత సమాధి పొందడానికి యోగ్యుడైన గురువును ఎంచుకుని, ఆ గురువు శిక్షణలో యోగవిద్య ప్రారంభిస్తాడు. పతంజలి మహర్షి “ఇప్పుడు యోగాభ్యాసం గురించి” తెలుసుకో అంటూ ప్రారంభిస్తారు.

మానవప్రవృత్తిలో చిత్తవృత్తులు ఒక భాగం. పతంజలి ఐదు చిత్తవృత్తులను గుర్తించి వాటిని యోగసాధనకి అనుగుణంగా ఏ విధంగా మలుచుకోవలసి ఉందో వివరించేరు. మూడవ సూత్రంలో చెప్పిన “చిత్తవృత్తి నిరోధః” అంటే చిత్తవృత్తులను ఆపడం కానీ అణిచి పెట్టడం కానీ కాదని పండితులు వ్యాఖ్యానించేరు. మిగతా మూడు పాదాలలో ఆ చిత్తవృత్తులను యోగసాధనకి అనుకూలంగా మలుచుకునేవిధానం వివరణ చూస్తే ఆ వ్యాఖ్యానం సమంజసమే అనిపిస్తుంది.

అనూచానంగా ప్రసిద్ధమైన జ్ఞానాన్ని గ్రహించడం, స్వయంగా వితర్కించుకుని సత్యాసత్యాలను గమనించడంతో సాధన మొదలవుతుంది. ప్రాపంచికవిషయాలలో వైముఖ్యం ప్రయత్నంవల్ల సాధ్యం కాగలదు. సాధనలో వేగిరపాటు తగదు. అవిరళంగా పటుతర నిష్ఠతో బహుకాలం సాగించవలసి ఉంటుంది.

సాధన కొనసాగించడానికి వ్యాధి, అలసత, అస్థిమితంవంటి అవరోధాలు కలుగుతాయి. అవి దుఃఖం, ఆందోళన, వణుకువంటి బాహ్యరూపాలలో గోచరిస్తాయి. మైత్రీ, కరుణ, సాధుత్వం, ఉపేక్షవంటి సుగుణాలను పెంపొందించుకోడంద్వారా పై అవరోధాలను అధిగమించి యోగసాధనకి అవుసరమైన ప్రశాంతత పొందవచ్చు.

చిత్తస్థైర్యం సాధించడానికి కొన్ని పద్ధతులు సూచించేరు పతంజలి. ఉచ్ఛ్వాసనిశ్వాసాలు క్రమబద్ధం చేయడం (ప్రాణాయామం), ముక్కు, చెవివంటి ఇంద్రియప్రవృత్తులమీద తదేకదృష్టితో ధ్యానించడంద్వారా కూడా ప్రశాంతత చేకూరుతుంది. ఈ ప్రయత్నాలన్నిటిలోనూ అంతర్గతభావం ఇతరవిషయాలనుండి చిత్తమును యోగంవైపు మళ్ళించడం, యోగంమీద దృష్టిని సుస్థిరంగా నిలపడం.

వైరాగ్యం అంటే భౌతికవిషయాలలో ఆసక్తిని నిరోధించడం. వ్యక్తి తాను ఏ విషయాలలో అనురక్తుడో గుర్తించి ఆ అనురక్తిని నిర్మూలించడమే వైరాగ్యం. అభ్యాసంతో ఈ వైరాగ్యం సాధించాలి అంటారు పతంజలి మహర్షి.

సాధకుడు దృశ్యమానప్రపంచంలో తన అనుభవాలతో మమైక్యం కావడం క్లేశములకు హేతువు. ఆ భావాన్ని ఉపసంహరించుకోవాలి. వస్తువు, శబ్దము, అర్థము ఒకటే కావని గుర్తించి, వీటికి అతీతుడయిన పరమపురుషునియందు చిత్తమును నిలపడంకోసం సాధన చేయాలి.

ఇలా సాధన చేస్తే సాధకుడికి పిపీలికాది బ్రహ్మపర్యంతం సమస్తమూ స్వాధీనమవుతాయి. నిర్మలచిత్తము భగవంతునియందు సుస్థిరముగా నిలిపితే, స్వచ్ఛమైన మణివలె ఆ భగవంతుని ప్రతిఫలింపగల శక్తిని పొందుతుంది.

పూర్వజన్మలలో చేసిన సాధన స్మృతులుగా (వాసనలు) తరవాతి జన్మలలో కొనసాగుతాయి. ఆ పూర్వవాసనలు, సాధనలో ఏకాగ్రత, దృఢత – ఇవి ఎంత బలంగా ఉంటే అంత త్వరగా సమాధిస్థితిని చేరుకోగలడు.

తర్కం, నిశితపరిశీలన, పరంపరానుగతంగా పొందిన జ్ఞానం సమాధికి మార్గాలు. సాధనకి అనేక మార్గాలు ఉన్నాయి. ఏ పద్ధతిని సాధకుడు ఎంచుకున్నా, శ్రద్ధతో తదేకధ్యానంతో చేస్తే శారీరకంగానూ, మానసికంగానూ దృఢత్వం కలుగుతుంది. ఈవిధంగా చేసిన సాధనమూలంగా సమాధిస్థితిలో ఒక స్థాయికి చేరుతాడు. అది సబీజసమాధి. ఆ బీజాన్ని కూడా తొలగించుకోడానికి సాధన కొనసాగించాలి.

సమాధి అంటే పరమపురుషునిలో ఐక్యము కావడం. ఆ పరమపురుషుడు కాలానికి అతీతుడు. గురువులందరికీ గురువు. ఆ పరమపురుషుని చిహ్నం ఓంకారం. ఓంకారము జపించడం సమాధికి మార్గం.

సాధనద్వారా సాధకుడికి సమస్త వస్తువులూ స్వాధీనమవుతాయి. సమాపత్తి సాధిస్తాడు. సమాపత్తి అంటే వస్తువు, శబ్దము (వస్తువుకి మానవుడు ఇచ్చుకున్న పేరు), అర్థము – ఈ మూడింటిని గూర్చిన అవగాహన పొందినప్పటి స్థితి.

ఇది పరమపురుషునిగురించిన అవగాహనలో తార్కికమైన వివరణ. ఆ తార్కికవివరణ, అవగాహనస్థితిని అధిగమించడానికి సాధన కొనసాగించాలి. తాను సమాధి పొందేను అన్న స్పృహ కూడా నశించినతరవాత పొందిన సమాధిస్థితిని నిర్బీజసమాధి అంటారు.

ఇంతవరకూ చెప్పినది సాధనకి వివరణలో పూర్వభాగం. ఉత్తరభాగంలో సాధన ఆచరణలో ఎలా ఉంటుందో వివరించారు.

సాధన పాదము
*******
ఇది మూడు భాగాలుగా సాగుతుంది. అవి తపస్సు, స్వాధ్యాయము, ఈశ్వరునియందు మనసును సంపూర్ణంగా నిలపడం. అష్టాంగాలుగా చెప్పుకుంటున్న ఈ క్రియావిశేషాలలో మొదటి రెండూ యమ నియమాలు. ఇవి మళ్ళీ ఐదు ఉప భాగాలుగా వర్ణించేరు. యమంలో వివరించిన సత్యపాలన, అహింస, చోరగుణం నిరసించడం, పరులసొమ్ము స్వీకరించ నిరాకరించడం వంటివి నిత్యవ్యవహారంలో కూడా చూస్తాం. అలాగే నియమంలో క్రమశిక్షణ యొక్క ప్రాధాన్యత కనిపిస్తుంది. రాగద్వేషాలు, అహమిక, అభినివేశాలకి అవిద్య మూలకారణం. నిరంతర యోగసాధనతో ఈ నాలుగు క్లేశములను జయించవచ్చు.

ప్రజ్ఞావంతులు సైతం రాగద్వేషాలకీ, అహంభావానికీ అతీతులు కారు. క్లేశాలకు మూలకారణాలు తెలుసుకొని, వాటిప్రభావంనుండి తప్పుకుని సాధన కొనసాగిస్తే సమాధి పొందగలరు.
ఒక జన్మలో ఆచరించిన కర్మలు మరుజన్మలో రాగద్వేషాలు, అహమిక, అభినివేశాలవంటి క్లేశములకు కారణమవుతాయి. తిరిగి ఆ క్లేశములమూలంగా కర్మలు ఆచరిస్తారు. ఆవిధంగా కర్మలూ, క్లేశములు ఒకదానికొకటి కారణమవుతూ మళ్ళీ మళ్ళీ పుట్టడానికి కారణమవుతాయి. అలా పునర్జన్మలకి కారణమయిన క్లేశములను, కర్మలనూ నివర్తించి సమాధి ధ్యేయంగా సాధన కొనసాగించాలి.సత్వ తమో రజో గుణాలమూలంగా వివిధ అనుభవాలకు సాధకుడు లోనవుతాడు. వివేకవంతుడు ఆ విషయం గ్రహించి, వాటిని అధిగమించడానికి ప్రయత్నిస్తాడు.

ధారణ, ధ్యానం, సమాధి  అచంచలదీక్షతో కొనసాగించిన సాధకునికి అలౌకికమైన శక్తులు సిద్ధిస్తాయి. ఎదటివారి చిత్తము గ్రహించడం, ఎదటివారికి అగోచరము కావడం, నీటిమీద నడవడం వంటివి. అయితే సాధకునికి ఈ శక్తులే పరమావధి కారాదు. ఆ శక్తులప్రభావాలకు లోను కాకుండా, వాటిని కూడా నిరోధించి, యోగం కొనసాగిస్తేనే పరమపురుషునిలో లీనమవడం జరుగుతుంది.

విభూతి పాదము
*******
సాధన, సమాధి పాదాలలో వివరించిన మార్గాలు అనుసరిస్తూ సాధన చేసిన తరవాతి స్థాయి విభూతి స్థాయి. విభూతిపాదంలో సంయమనం అంటే ఏమిటో, అది ఎలా చెయ్యాలో, తద్వారా సాధకుడు ఏమి సాధించగలడో వివరించడం జరిగింది. సూక్ష్మంగా, ఒక వస్తువుపై దృష్టి కేంద్రీకరించడం ధారణ. ధారణ నిరవధికంగా కొనసాగించడం ధ్యానం. ధారణ, ధ్యానంద్వారా మనోలయము (విభూతి) చేయడానికి కృషి చేయాలి. పతంజలి వరుసక్రమంలో ఏ అంశంమీద సంయమం చేస్తే ఏ శక్తి పొందగలడో వివరించేరు. అయితే అతీంద్రయశక్తులే (సిద్ధశక్తులు) సాధకునికి ధ్యేయం కారాదు. సాధకుడు వాటిని కూడా ముక్తికి అవరోధాలుగానే గుర్తించి, నిరోధించి, ముక్తికోసం ధ్యానం కొనసాగించాలి అంటాడు పతంజలి.

కైవల్య పాదము
******
ముందు పాదాలలో వివరించిన విధంగా సాధన కొనసాగించి సమాధి స్థితికి చేరేవరకు గల పరిణామస్థితిని వివరించేరు కైవల్యపాదంలో. పాపపుణ్యాలు, కర్మఫలితాలు, క్లేశములు పూర్వజన్మవాసనలు మరుజన్మలో ఎలా పునరావృత్తమవుతాయి, సాధకుడు వాటినిగురించిన అవగాహన పెంపొందించుకుని, ముక్తిమార్గాన్ని అనుసరించడానికి ఏమి చేయాలి అన్న విషయం వివరించడంతో
ఈ పాదము ముగుస్తుంది.

పతంజలి యోగ సూత్రములు
(అష్టాంగ యోగము)
@@@@@@@@@

యమము :
*****
 అహింస, సత్యవచనము, బ్రహ్మచర్యము, పాపరహితము, పరుల వస్తువులను ఆశించకుండుట, ఈ ఐదు వ్రతములు యమము. బ్రహ్మచర్యము, దయ, క్షాంతి (క్షమ), ధ్యానము, సత్యము, పాపరహిత స్థితి, అహింస, అస్తేయము, మాధుర్యము, దమము ఇవి యమమని మరియొక యోగ శాస్త్ర గ్రంథము చెబుతుంది.

నియమము :
******
శౌచం, సంతోషము, తపస్సు, స్వాధ్యాయము, ఈశ్వర ప్రణిధానము నియమములు అనివేదాంత సారం చెబుతుంది.తపము, సంతోషము, అస్తిక్యము, దానము, దేవతా పూజ, సిద్ధాంతము, శ్రవణము, మనోనిగ్రహము జపము, అగ్నికర్మ (హోమము) ఇవి నియమములని తంత్ర సారము చెబుతున్నది.

ఆసనం:
***
ఆసనం అంటె యిప్పుడు భౌతికమైన హలాసనం, గరుడాసనం, శీర్షాసనంవంటి అనేక యోగాసనాలుగా పాశ్చాత్యులు పొరబడ్డారు. నిజానికి ఈ అవసరాలన్నీ యమ, నియమ, స్థాయిలోనే సాధకునిచే సాధన చేయిస్తారు. నిజానికి పతంజలి చెప్పిన "ఆసనం" అంటే మనస్సును ఆత్మతో సంధానం చేసి స్థిరంగా ఉండటం. దీనినే "స్థిర సుఖాసనం" అన్నారు. ఆసనం అష్టాంగ యోగం మూడవ అంగము. ఐదు విధములైన కరచరణస్థానములను నిర్దేశించేది. పద్మాసనం స్వస్తికాఖ్యం భద్రం వజ్రాసనం తదా వీరాసనమితి ప్రోక్తం క్రమాదాసన పంచకమ్ (భాగవతం 3. 28. 11)

ప్రాణాయామం:
******
 శరీర స్పందన లన్నింటినీ క్రమబద్దీకరించడమే ప్రాణాయామం. ప్రాణాయామమువలన దేహ దోషాలు, ధారణ వలన చేసిన పాపాలు అపరాధాలు, ప్రత్యాహారము వలన సంసర్గతా (సాంగత్య) దోషాలు, ధ్యానము వలన అనీశ్వర గుణాలు తొలగుతాయి. ప్రణవం (ఓంకారం) తో ముమ్మారు ప్రాణాయామం (పూరక కుంభక రేచకాలతో) చేయాలి.

ప్రత్యాహారం :
*****
 ఇంద్రియ జనితములైన బాహ్య ప్రపంచ శబ్దములు దృశ్యముల నుండి దృష్టి నిగ్రహించి అంతరంగముపై చింతించుట ప్రత్యాహారము

ధారణ:
****
ధారణ అంటే బ్రహ్మమును (ఈశ్వరుని అనుకోవచ్చు) హృదయపద్మములో ధరించుట. ఇది మనో స్థితి. •ధ్యానం బ్రహ్మ ఆత్మల గురించిన గురించిన చింత . ఇది సాధన. (ప్రగతితో కూడిన గతి) .గమ్యం సమాధి. అహంబ్రహ్మ తత్త్వం అనుభవంలోనికివచ్చే స్థితి.

ధ్యానము :
*****
 ధ్యేయ వస్తువుపై మనసును లగ్నముచేసి, అన్య పదార్థములను గమనించక, నిశ్చలమైన మనసుతో (చిత్తముతో) ధ్యేయ వస్తువైన ఈశ్వరుని గురించిన చింతలో ఉండుటయే ధ్యానము. సాధనా పూర్వకముగా పొందిన ద్వైత రహిత స్థితి సమాధి. (జీవుని ఈశ్వరుని వేరుగా భావించుట ద్వైతము, వానిని ఒకే వస్తువుగా అనుభవైంచుట అద్వైత సిద్ధి, అదే సమాధి స్థితి.

సమాధి :
****
నిత్యమూ శుద్ధమైన బుద్ధితో కూడి, సత్యమైన ఆనందముతో కూడిన తురీయ (మెలకువ, నిద్ర, స్వప్న స్థితులకు అతీతమైన) స్థితిలో ఏకము, అక్షరము (శాశ్వతము) ఐన నేను ఉన్నాను (అహమస్మి) అనే బ్రహ్మ భావనలో అహంబ్రహ్మాస్మి (నేనే ఆ బ్రహ్మమును) అనే ఎరుక కలిగియుండు అవస్థయే సమాధి.
పై సూత్రాలలో మొదటి నాలుగు విభాగాలు పాశ్చాతులకు యిప్పుడిప్పుడే కొంత అవగాహనకు వచ్చి దీనిపట్ల ఆకర్షితులవుతున్నారు. ఆ తరువాత చెప్పబడే నాలుగు అధ్యాయాలూ పాశ్చాత్యుల మేధస్సుకు అందనివి. ఆ మాటకొస్తే ఆధునిక భారతీయులలో కూడా చాలా మందికి తెలియనివి.

ఇలా అనేకానేక యోగ రహస్యాలన్నిటినీ పతంజలి తన యోగ సూత్రములలో పొందుపరిచాడు. ఈ గ్రంథములోని విషయాలు నిత్యజీవితంలో ఆచరించి అనుభూతి చెందవలసినవే గాని కేవలం చదవడం వలన తెలియవచ్చేది తక్కువే అని చెప్పవచ్చు.

భారతీయులకే కాక ప్రపంచ ప్రజలందరికీ ఆధ్యాత్మిక, యోగ విశేషాలను పరిచయం చేసి సాధకులను తయారుచేయగలిగే అమూల్య గ్రంథాన్ని ప్రసాదంగా అందించిన మహర్షి యోగపుంగవుడు పతంజలి. 

🚩⚜🚩⚜🚩⚜🚩

    🚩యోగం🚩
💫💫🌏🌙🌞💫
యోగ శబ్దం ‘యుజ్‌ ’ అనే సంస్కృత ధాతువు నుండి పుట్టిందని అందరికి తెలిసినవిషయమే. ఆ ధాతువుకు కలిసికొనుట, ఏకమగుట, సమన్వయించుట మొదలైన అర్ధా లున్నాయి. జీవాత్మ పరమాత్మ లో సంయోగం చెందటమే యోగ పరమార్ధం. ‘ నయమాత్మాబలహీనేన లభ్యతే ’ అని ముండకోపనిషతు చెపుతోంది. అంటే బలహీనులు ఆత్మను తెలుసుకోలేరు, పొందలేరు అని భావం కాబట్టి ఆత్మ జ్ఞానానికి శక్తిమంతమైన శరీరము , సమాహితమైన బుధ్ధి అత్య అవసర మన్నమాట. దీని వల్ల క్రమంగా శరీరారోగ్యం సమాహితమైన చిత్తం ఏర్పడి ఆత్మను పరమాత్మతో సంయోగం చెందింప జేసే శక్తి సాధకుని కేర్పడుతుంది.

యోగ విజ్ఞానాన్ని తెలుసుకోవడానికి తోడ్పడేవి ప్రధానంగా యోగానికి సంబంధించిన ఉపనిషత్తులు. వాటిలో యోగతత్వోపనిషతు, మండల బ్రాహ్మాణోపనిషతు, యోగకుండల్యోపనిషతు ప్రధానంగా పేర్కొన దగినవి. ఇవే గాక పతంజలి యోగసూత్రాలు , భగవద్గీత , యోగ వాసిష్ఠం యోగజ్ఞానానికి ప్రమాణ గ్రంధాలు. పతంజలి యోగ సూత్రాలకు స్వామి వివేకానందులు ఆంగ్లంలో చేసిన అనువాదం అందరు చదువదగింది. పై గ్రంధాలన్నిట్లోనూ యోగం భారత దేశాంలో అత్యంత ప్రాచీన కాలం నుంచి అధ్యయన అభ్యాసాలలో ఉన్నట్లు చెప్పబడి ఉంది.

యోగోపనిషత్తులలో యోగం నాలుగు విధాలుగా చెప్పబడింది. అవి , హఠయోగం , లయయోగం , మంత్రయోగం , రాజయోగం. అయితే, ఇప్పుడు యోగమంటే హఠ రాజాయోగాల సమ్మేళనం గా భావింప బడుతున్నది. దీనికే అష్టాంగయోగమని ప్రసిధ్ధి. అష్టాంగ యోగమంటే ఎనమిది అంగాలతో కూడిన యోగమని అర్ధం. యమ, నియమ,ఆసన,ప్రాణాయామ,ప్రత్యాహార, ధారణ,ధ్యాన,సమాధులు అష్టాంగాలు.

1.యమ :- యమానికి పదిలక్షణా లున్నాయి. అవి,

1.అహింస - అపకారికి సైతం ప్రత్యపకారం చేయకపోవటం అహింస.

2. సత్యం -సర్వకాల సర్వావస్థలయందు నిజమేమాట్లాడటం సత్యం

3. అస్తేయం - దొంగతనం చేయక పోవటం అస్తేయం.

4. బ్రహ్మచర్యం- బ్రహ్మచర్యదీక్ష గాని, శాస్త్రోక్తవిధి ననుసరించి గార్హస్థ్య ధర్మ నిర్వహణంగాని బ్రహ్మచర్యం

5. క్షమ- సర్వావస్థల యందును ఓర్పు కలిగి ఉండటం క్షమ

6. ధృతి -దైర్యం

7. దయ - సర్వభూత దయ

8. అర్జవం -  శత్రు మిత్రులయందు సమభావం కలిగి ఉండటం ఆర్జవం

9. మితాహారం - మితంగా భుజించటం మితహరం

10. శౌచం. -ఆంతర్భహి శ్శుధ్ధి శౌచం